Naambruidegom: Albert Einstein (1879-1955)
Naambruid: 1: Mileva Maric (1875-1948); 2: Elsa Löwenthal (1876-1936)
Datumhuwelijk: 1: 1903 2: 2 juni 1919
Huwelijkontbonden: 1: echtscheiding; 2: overlijden echtgenote
Aardvanhethuwelijk: 1: zakelijk en conflictueus; 2:zakelijk en harmonieus
Schaduwenover
hethuwelijk: zijn ontrouw en afzijdigheid
Aantalkinderen: drie, uit het eerste huwelijk: Lieserl (1901), Hans Albert (1904), Eduard (1910)
Eind mei, begin juni 1919 moet Albert Einstein, de bedenker van de algemene relativiteitstheorie, een gelukkig mens zijn geweest. Op 29 mei deed zich een zeldzame zonsverduistering voor, die de gelegenheid bood om de voorspellingen van Einsteins theorie te testen. De voorspellingen bleken uit te komen. Door de zwaartekracht van de zon werd het licht van sterren precies zo veel afgebogen als Einstein had voorspeld.
Vier dagen later, op 2 juni, beleefde Einstein weer een gelukkige dag. Hij trouwde met Elsa Löwenthal, die tegelijk zijn nicht en zijn achternicht was. Het was Einsteins tweede huwelijk. In februari 1919 was hij gescheiden van Mileva Maric?, zijn eerste vrouw, die hem vijf jaar eerder verlaten had. Mileva kon niet meer leven met de wetten die hij voor haar had opgesteld. Volgens regel C 3 moest ze zijn slaap- of studeerkamer meteen en zonder protest verlaten als hij daartoe opdracht gaf. Volgens regel A 2 moest ze hem dagelijks drie maaltijden serveren in zijn werkkamer. Dat en meer was Mileva te veel geworden.
naamvallen en jaartallen
Mileva Maric?, geboren in 1875 in Servië, was op de middelbare school uitzonderlijk goed in wis- en natuurkunde geweest. Daarom werd ze in 1896 toegelaten op de Eidgenössische Technische Hochschule in Zürich, waar gewoonlijk geen vrouwen werden aangenomen. Een van de mannen die dat jaar aan de studie begonnen, was Albert Einstein, in 1879 geboren in het Zuid-Duitse stadje Ulm, waar zijn vader in elektrische apparaten handelde. Anders dan Mileva Maric? was Einstein geen uitblinker geweest op school. Rijtjes leren kon hij nauwelijks. Naamvallen, jaartallen en plaatsnamen vergat hij zodra hij ze geleerd had. Op het gymnasium, in München, mislukte hij, omdat hij niet van discipline hield. Een jaar lang ging hij niet naar school. Hij vond troost in het vioolspel en in de wiskunde.
Omdat hij geen diploma van de middelbare school bezat, moest Einstein een toelatingsexamen doen voor de school waar Mileva met tromgeroffel was binnengehaald: de Technische Hogeschool in Zürich. Hij zakte. Later, toen hij alsnog een middelbareschooldiploma had gehaald, werd hij wel toegelaten. De studie verliep moeizaam, doordat Einstein nauwelijks naar college ging en een hekel had aan feitjes leren. Dankzij de keurige collegedictaten die een vriend voor hem maakte, ging het beter en studeerde hij met hoge cijfers af. Dankzij die vriend kreeg hij ook een baan, bij een octrooibureau, waar hij ‘technisch expert, derde klasse’ werd. Zijn gebrek aan sociale handigheid bleek bij het sollicitatiegesprek. Op de vraag wat hij van octrooien wist, zei hij: ‘Helemaal niets’.
echtgenote en medewerkster
Einstein paste zich moeilijk aan, hij ging het liefst zijn eigen gang en in het sociale verkeer stond zijn naïveteit hem in de weg. Het voorspelde weinig goeds voor zijn functioneren als echtgenoot. Zijn liefde voor Mileva Maric?, zijn studiegenoot in Zürich, was niettemin oprecht. Uit de brieven die hij haar schreef, blijkt dat hij veel van haar hield. Hij noemde haar ‘mijn liefje’ en ‘mijn kindje’ en schreef dat hij zonder haar maar half mens was. ‘Ik mis je armen om me heen en je gloeiende lippen vol zoenen en vol tederheid.’ Hij zag haar niet alleen als zijn geliefde, maar ook als medewerker. In zijn vrije tijd werkte de ‘technisch expert, derde klasse’ aan zijn relativiteitstheorie, waar hij met Mileva over praten kon – zij was afgestudeerd met een 9 voor natuurkunde. ‘Ik zou zo trots en gelukkig zijn’, schreef hij in 1901, ‘als we ons werk over relatieve beweging tot een succesvol einde konden brengen’.
Dat jaar raakte ze zwanger, ze ging naar haar ouders in Servië en beviel er van een meisje, Lieserl. Van haar is bijna niets bekend. Misschien is Lieserl kort na de geboorte overleden, misschien is ze voor adoptie afgestaan. Einstein heeft zijn dochter nooit gezien en wist ook niet wat er met haar gebeurd was. In de jaren dertig zei een vrouw dat ze Lieserl was. Einstein huurde toen een detective in, om uit te zoeken of het waar was.
alleen op reis
Albert Einstein en Mileva Maric? trouwden in 1903 en kregen daarna twee kinderen: Hans Albert in 1904 en Eduard in 1910. Vanaf 1912 ging het minder met het huwelijk, nadat Einstein een verhouding met Elsa Löwenthal, zijn nicht, was begonnen. Twee jaar later verhuisden de Einsteins naar Berlijn, waar hij hoogleraar werd. Zij voelde zich niet thuis in Berlijn en leed onder het huwelijk, dat wat Einstein betreft alleen nog in stand kon blijven als ze zich aan zijn regels hield. Welbeschouwd waren die regels meer gericht op de voortgang van zijn carrière dan op het behoud van hun huwelijk. ‘Je zult van mij geen genegenheid verwachten en je zult me daarover geen verwijten maken’, luidde regel C 1. Ook moest ze accepteren dat hij nooit bij haar in de kamer zat en dat hij alleen op reis ging. Mileva kon dat niet en keerde met de beide kinderen naar Zürich terug.
Einstein werd vader op afstand. ‘Tot de jongens volwassen zijn, zal ik geen belangrijke rol in hun leven kunnen spelen’, schreef hij aan een vriend. ‘Ik zal er alleen voor moeten waken dat in hun opvoeding geen al te grote fouten worden gemaakt.’
Maar er werden wel grote fouten gemaakt. Hij beloofde Hans Albert, zijn elfjarig zoontje, om elke zomer een reis met hem te maken – als Eduard oud genoeg was, mocht hij ook mee. Maar Einstein deed het niet en ging met zijn vriendin naar een eiland in de Oostzee. ‘Lieve papa’, schreef Hans Albert in 1918. ‘Vandaag hadden we het op school weer over vakantie. Daarbij schoten mij allerlei plannen te binnen die wij gemaakt hebben en die jij nu in de prullenbak gegooid hebt. Schrijf me toch tenminste waarom je niet komt.’
Einstein dacht dat Mileva, zijn ex-vrouw, de jongens opstookte. Dat deed ze niet. Uit de brieven die zij hem schreef over de opvoeding, blijkt vooral een verzoenende toon. Hij bleef boos over haar vertrek uit Berlijn en kon zijn boosheid niet scheiden van zijn gevoelens voor de kinderen.
Eduard, de jongste, leed het meest onder het stukgelopen huwelijk. Toen hij twintig was, kreeg hij een geestelijke inzinking, later leed hij aan schizofrenie. Een groot deel van zijn leven bracht hij door in een psychiatrische inrichting. Nooit zocht zijn vader hem op, wel gaf hij geld voor zijn verpleging. Mileva leed tot haar dood onder het gedrag van haar ex. Hans Albert, de oudste, was z’n leven lang vervuld met wrok jegens z’n vader.
Het tweede huwelijk van Einstein, met Elsa Löwenthal, werd getekend door buitenechtelijke affaires. Einstein ging vaak vreemd, en voelde geen schuld of schaamte. Het paste bij zijn illusieloze visie op het huwelijk in het algemeen. Hij zei eens: ‘Een man trouwt met een vrouw in de hoop dat ze nooit zal veranderen. Een vrouw trouwt met een man in de hoop dat hij zal veranderen. Beiden zullen steeds teleurgesteld worden.’
Elsa bleef hem trouw, schermde hem af van ongenode gasten en zorgde dat hij zijn werk kon doen. Hij waardeerde dat. Toen ze in 1936 overleed, moest hij huilen, wat men hem nooit eerder had zien doen.
